El węgiel, szeroko stosowane źródło energii kopalnej, pozostaje kluczowym elementem globalnej matrycy energetycznej pomimo rosnących wysiłków na rzecz ograniczenia jego wpływu na środowisko. Chociaż wielu uważa go za zasób przeszłości, rzeczywistość jest taka, że jego globalna konsumpcja stale rośnie, głównie dzięki gospodarkom wschodzącym, takim jak Chiny i Indie. To zapotrzebowanie na energię powoduje, że węgiel zajmuje centralną pozycję w wysiłkach na rzecz zapewnienia dostaw energii elektrycznej i ciepła.
W ostatniej dekadzie inne źródła energii, takie jak ropa naftowa i gazu ziemnego doświadczyli wahań w poziomie spożycia. Według raportu autorstwa Dane energetyczneod 2008 r. w wielu krajach G20 węgiel przewyższa ropę naftową. W 2008 roku węgiel stanowił około 27% zużycia energii, a ropa naftowa 35%. Jednak do 2013 roku udział węgla wzrósł do 34%, zużycie ropy naftowej spadło do 29%, a gaz utrzymał udział na poziomie około 20%. Mimo to węgiel pozostaje głównym źródłem emisji gazów cieplarnianych.
Wpływ węgla na globalną emisję CO2
Wykorzystywanie węgla pozostaje jedną z głównych przyczyn wzrostu globalnej emisji gazów cieplarnianych CO2. Według Międzynarodowa Agencja Energetyczna (IEA), od 60% do 67% wzrostu emisji od 2000 r. wynika ze spalania węgla w celu wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. Rosnące zapotrzebowanie na energię w krajach takich jak Chiny i Indie jest przyczyną tych emisji, przez co węgiel w dalszym ciągu jest kluczowym czynnikiem kryzysu klimatycznego.
W 2023 r. globalne emisje osiągnęły rekordowy poziom, co jest niepokojące, biorąc pod uwagę umowy międzynarodowe takie jak Porozumienie paryskie. Zużycie węgla przez gospodarki wschodzące jest jedną z głównych przyczyn wzrostu emisji. Na przykład w Chinach w samym 4.250 r. spalono ponad 2023 miliarda ton, co odpowiada za ponad 50% światowego zużycia węgla.
Regionalne różnice w zużyciu węgla
Zużycie węgla różni się znacznie w poszczególnych regionach świata. Chociaż niektóre kraje, takie jak Stany Zjednoczone i kilka narodów Europa (Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania) zmniejszyły swoją zależność od węgla na rzecz źródeł odnawialnych i gazu ziemnego, inne, takie jak Chiny, Indie i znaczna część Azji Południowo-Wschodniej, zwiększyły swoje zużycie.
Na przykład zużycie węgla w Stanach Zjednoczonych spadło o około 20% w 2023 r., co jest tendencją obserwowaną również w innych krajach Europy. Z kolei gospodarki takie jak Chiny i Indie w dalszym ciągu są w dużym stopniu zależne od tego zasobu. W 2023 r. Chiny odpowiadały za ponad 54% światowego zużycia, co spowodowało wzrost o 220 mln ton, podczas gdy Indie zwiększyły swoją zależność od węgla o 8%, co stanowi wyraźne odzwierciedlenie ciągłego wzrostu przemysłu i zapotrzebowania na energię elektryczną. W Azji Południowo-Wschodniej Wietnam zwiększył w tym samym roku jego użycie o 25%.
Przyczyny wzrostu wykorzystania węgla
Pomimo wysiłków mających na celu zmniejszenie zależności od węgla, istnieje kilka czynników, które wpływają na jego zużycie w ostatnich latach. Jednym z głównych powodów jest niestabilność energetyczna powstałe w wyniku wydarzeń o zasięgu globalnym, takich jak pandemia Covid-19 i tzw wojna na Ukrainie. Pierwsza wygenerowała gwałtowny wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w związku z ożywieniem gospodarek, natomiast druga spowodowała kryzys na rynkach gazu ziemnego, powodując powrót wielu krajów do węgla jako tańszej alternatywy.
Kolejnym kluczowym czynnikiem był zawodność energii odnawialnej w krajach o dużej zmienności klimatu. W kilku regionach Azji, takich jak Chiny i Indie, niska produkcja hydroelektrowni i problemy z zwiększaniem mocy w zakresie czystej energii wymusiły dalsze wykorzystanie węgla jako głównego źródła wytwarzania energii elektrycznej.
Przyszłość węgla
Pomimo rosnących obaw o środowisko, zużycie węgla będzie nadal odgrywać kluczową rolę w wytwarzaniu energii elektrycznej i przemyśle. The IEA przewiduje, że zużycie węgla osiągnie najwyższy poziom w historii w 2023 r. i spali ponad 8.500 miliarda ton. Tendencja wskazuje jednak na stopniową redukcję od 2024 r., w miarę jak energie odnawialne zaczną je zastępować.
W wielu krajach rozwiniętych, np Stany Zjednoczone, Japonia i główne narody Europy podejmują zdecydowane kroki w celu zmniejszenia zależności od węgla. Przykładowo Stany Zjednoczone postawiły sobie za cel likwidację elektrowni węglowych do 2035 roku. Podobnie Japonia, mimo że nadal jest dużym konsumentem, ogłosiła, że w tym samym terminie zamknie część swoich elektrowni węglowych.
Chiny i Indie, mimo że są największymi konsumentami, również zaczęły znacząco inwestować energia odnawialna. Oczekuje się, że w Indiach zależność od węgla gwałtownie spadnie pod koniec dekady, natomiast Chiny ogłosiły plany ograniczenia jego zużycia w ramach realizacji celu, jakim jest osiągnięcie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla do 2060 r.
Warto podkreślić, że choć prognozy wskazują na spadek wykorzystania węgla, to jego zużycie w dalszym ciągu będzie istotnym zagadnieniem w nadchodzących latach. Transformacja nie będzie szybka ani łatwa, zwłaszcza w krajach rozwijających się, gdzie dostęp do czystych technologii jest ograniczony. Jednak przy znaczącym wzroście mocy OZE i zaostrzonych przepisach można przewidywać globalny spadek wykorzystania tego źródła energii, a co za tym idzie redukcję emisji gazów przyczyniających się do zmian klimatycznych.