Biomasa, złożona z materii organicznej pochodzącej z roślin i pozostałości leśnych, jest jednym z najbardziej obiecujących odnawialnych źródeł energii. Ten rodzaj energii zyskał na znaczeniu dzięki swojej zdolności do ograniczania wpływu na środowisko, wykorzystując zasoby, które odpowiednio zarządzane mogą wytwarzać energię bez szkody dla zdrowia ekosystemów.
Aby eksploatacja biomasy była rzeczywiście zrównoważona, niezbędna jest odpowiednia gospodarka leśna. Obejmuje to selektywną wycinkę drzew, poszanowanie cykli naturalnych i zapewnienie odtwarzania gruntów leśnych. Bez zrównoważonej strategii biomasa zamiast służyć jako rozwiązanie kryzysu energetyczno-klimatycznego, może stać się czynnikiem przyczyniającym się do degradacji środowiska.
Eksploatacja lasów
Obecnie lasy, jak każdy inny użyteczny zasób naturalny, często podlegają ekonomicznej eksploatacji do celów energetycznych. Stosowanie właściwej gospodarki leśnej może zapobiec globalnemu wylesianiu, wykorzystać biomasę jako źródło energii i zmniejszyć zależność od paliw kopalnych. Aby to zarządzanie było w pełni efektywne, należy wziąć pod uwagę kilka kluczowych aspektów:
- Ścinka selektywna: Kontrolowana ekstrakcja dojrzałych drzew, pozostawiająca wystarczającą ilość czasu na regenerację lasu.
- Nieciągła mozaika: Tworzenie mozaik w krajobrazie pozwala uniknąć dużych, jednorodnych obszarów, zwiększając różnorodność biologiczną i zmniejszając ryzyko pożarów.
- Ponowne zalesianie: Sadzenie młodych drzew generuje zrównoważony cykl biomasy.
Udanym przykładem tego typu zrównoważonego zarządzania jest Peru, gdzie realizowane są programy ponownego zalesiania na cele energetyczne. Programy te zapewniają zrównoważoną produkcję biomasy, a ponowne sadzenie umożliwia długoterminowy cykl produkcyjny. Zarządzanie to wymaga jednak szczegółowego planowania. W krajach rozwijających się, gdzie zasoby leśne są eksploatowane bez odpowiedniej kontroli, ryzyko nadmiernej eksploatacji, a w konsekwencji degradacji naturalnych ekosystemów, jest wysokie.
Panorama w Hiszpanii
W Hiszpanii sytuacja jest odmienna. W ciągu ostatnich 100 lat, w wyniku migracji ludności ze wsi do dużych miast, masa lasów znacznie wzrosła. Exodus ze wsi pozostawił duże obszary lasów bez bezpośredniej eksploatacji, co umożliwiło naturalną regenerację roślinności. Aby jednak zapobiec sytuacji, w której regeneracja doprowadziłaby do porzucania lasów, co zwiększa ryzyko pożarów lasów, władze wdrożyły takie środki, jak selektywne pozyskiwanie drewna i karczowanie, które umożliwiają również produkcję biomasy.
Jednym z głównych źródeł biomasy w Hiszpanii są zrębki drzewne wykorzystywane w kotłach na pellet. Po przetworzeniu pozostałości tej materii można zawrócić do lasu, aby pomóc w regeneracji gleby. W ten sposób nie tylko pozyskiwana jest energia odnawialna, ale także chroni gleby przed erozją i przyczynia się do naturalnego obiegu składników odżywczych.
Wpływ w skali globalnej
W skali globalnej prawidłowe gospodarowanie biomasą leśną okazało się skutecznym narzędziem przeciwdziałania wylesianiu. Świadczą o tym najnowsze raporty: podczas gdy w ostatnich dziesięcioleciach utracono 125 milionów hektarów lasów naturalnych, plantacje leśne wzrosły o ponad 30 milionów hektarów. Oznacza to, że pomimo presji na lasy, kontrolowane plantacje odgrywają zasadniczą rolę w kompensacji.
Na poziomie instytucjonalnym organizacje międzynarodowe, takie jak ONZ, i porozumienia takie jak Protokół z Kioto wdrożyły mechanizmy i polityki faworyzujące rekompensatę ekonomiczną dla krajów, które zarządzają swoimi lasami w sposób zrównoważony. Ograniczyło to masowe pozyskiwanie drewna w kilku regionach i umożliwiło wdrożenie programów ponownego zalesiania.
Jednakże pozostaje jeszcze do zrobienia praca, aby zapewnić rozwój tych programów we wszystkich regionach, szczególnie w tych krajach słabiej rozwiniętych, gdzie zasoby leśne są jednym z głównych źródeł dochodów lokalnej ludności. Bez odpowiedniego zarządzania eksploatacja biomasy leśnej na tych obszarach może mieć negatywne skutki dla ich różnorodności biologicznej i długoterminowego zrównoważonego rozwoju.
Międzynarodowe certyfikaty i standardy
Aby zapewnić zrównoważony rozwój w gospodarce leśnej, na przestrzeni lat opracowano kilka międzynarodowych certyfikatów. Najbardziej rozpoznawalne na całym świecie są certyfikaty PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification) i FSC (Forest Stewardship Council). Obie organizacje są odpowiedzialne za zapewnienie zrównoważonej gospodarki leśnej, oceniając zarówno pochodzenie biomasy, jak i identyfikowalność łańcucha dostaw produktów.
- PEFC: Koncentruje się na ochronie środowiska, poprawie produktywności i promowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich.
- FSC: Promuje odpowiedzialną ekologicznie, opłacalną ekonomicznie i korzystną społecznie gospodarkę leśną.
W obszarze biomasy certyfikat SURE opracowany przez Bioenergy Europe i REDcert został ustanowiony jako standard zapewniający zrównoważony rozwój biomasy wykorzystywanej do produkcji bioenergii. Certyfikat ten zapewnia zgodność z przepisami europejskimi, szczególnie w obszarze rolnictwa i leśnictwa.
Wyzwania zrównoważonego gospodarowania biomasą leśną
Gospodarka biomasą leśną, pomimo swoich zalet, niesie ze sobą pewne wyzwania. Jednym z głównych problemów jest logistyka i koszty związane ze zbieraniem, przetwarzaniem i transportem biomasy, które mogą być wysokie, zwłaszcza na obszarach rozproszonych geograficznie.
Ponadto efektywność przetwarzania biomasy na energię różni się w zależności od zastosowanej technologii. Nowoczesne technologie, takie jak zgazowanie i produkcja pelletu drzewnego, znacznie zwiększają wydajność i ograniczają emisję, ale wymagają znacznych inwestycji w infrastrukturę.
Wreszcie należy starannie zaplanować gospodarkę leśną, aby uniknąć praktyk takich jak masowe wycinanie lasów lub nadmierna eksploatacja obszarów, które mogłyby prowadzić do degradacji gleby, utraty różnorodności biologicznej i innych negatywnych skutków dla środowiska.
Biomasa leśna stanowi zrównoważoną odpowiedź na wiele wyzwań energetycznych, przed którymi stoimy dzisiaj. Odpowiednio zarządzane przyczynia się zarówno do łagodzenia zmiany klimatu, jak i rozwoju silnej gospodarki wiejskiej. Aby to osiągnąć, kluczowe jest dalsze wspieranie certyfikatów środowiskowych, poprawa efektywności technologii i zagwarantowanie wdrożenia polityk zapobiegających nadużyciom w korzystaniu z zasobów naturalnych.