Chociaż technologie w dziedzinie energii rozwijają się z dnia na dzień, Ubóstwo energetyczne stało się poważnym problemem w Europie. Energie odnawialne i efektywność energetyczna są bardziej rozwinięte niż kiedykolwiek, jednak nie udało się jeszcze całkowicie zwalczyć tego zjawiska. Bez uniwersalnej oficjalnej definicji ubóstwo energetyczne odnosi się do braku możliwości pokrycia przez gospodarstwo domowe kosztów energii niezbędnej do zaspokojenia jego podstawowych potrzeb, takich jak klimatyzacja, ciepła woda czy zasilanie urządzeń.
Rozwój alternatywnych źródeł energii próbował złagodzić problem, ale pomimo wysiłków organizacji, rządów i firm, Szacuje się, że ubóstwo energetyczne cierpi w Europie od 50 do 125 milionów ludzi. Jakie są konsekwencje tego zjawiska i jak można temu zaradzić z podejścia strukturalnego?
Ubóstwo energetyczne w Europie
Kiedy mówimy o ubóstwie energetycznym, nie mamy na myśli tylko braku możliwości płacenia rachunków za prąd. Problem ten wpływa także na dobrostan ludzi, środowisko i gospodarkę światową. Według kilku badań, za rodzinę żyjącą w ubóstwie energetycznym uważa się sytuację, w której wydaje ona więcej niż 10% Twoich dochodów na ogrzewanie lub inne usługi energetyczne. Wynika to z połączenia trzech głównych czynników: niskie dochody, wysokie ceny energii i niska efektywność energetyczna gospodarstw domowych.
Najbardziej narażone są gospodarstwa domowe, które generują mniejsze dochody, zazwyczaj z powodu bezrobocia, nisko płatnej pracy lub niepewnej sytuacji. Jednakże, Ubóstwo energetyczne dotyka także klasę średnią, zwłaszcza gdy ceny energii gwałtownie rosną.
W niektórych krajach europejskich, takich jak Hiszpania i Portugalia, ok 20% domów nie jest w stanie utrzymać odpowiedniej temperatury zimą. Liczba ta podwaja średnią europejską, co pokazuje wyraźną nierówność w podziale zasobów energii. Z kolei w krajach takich jak Luksemburg czy Finlandia wskaźnik ubóstwa energetycznego wynosi mniej niż 3% dzięki bardziej efektywnej polityce energetycznej.
Konsekwencje dla zdrowia i środowiska
Skutki ubóstwa energetycznego mogą objawiać się na wiele sposobów. W przypadku rodzin, których nie stać na odpowiednie ogrzewanie zimą lub chłodzenie latem, ich zdrowie fizyczne i psychiczne ulega pogorszeniu. Ubóstwo energetyczne jest powiązane z: a wzrost zachorowań na choroby układu oddechowego, problemy z krążeniem krwi, a nawet nadmierną śmiertelność w okresie zimowym.
Co więcej, jest jasne związek pomiędzy ubóstwem energetycznym a degradacją środowiska. Domy słabo izolowane mogą powodować wysoką emisję gazów cieplarnianych, ponieważ zużywają więcej energii, niż jest to konieczne do zapewnienia odpowiedniego ogrzewania lub chłodzenia. Szacuje się, że w Europie budynki mieszkalne emitują jedną trzecią całkowitej emisji CO2. Poprawa efektywności energetycznej w domach może znacznie zmniejszyć te liczby.
Działania mające na celu walkę z ubóstwem energetycznym
W ostatnich latach Unia Europejska zintensyfikowała wysiłki mające na celu rozwiązanie problemu ubóstwa energetycznego na poziomie kontynentalnym. W 2019 roku z pakietem „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”wprowadzono szczególne środki w celu ochrony bezbronnych konsumentów i zwalczania ubóstwa energetycznego za pośrednictwem krajowych planów w zakresie energii i klimatu.
Ponadto Strategia „Fala Odnowy” na rok 2020 Jednym z jego głównych celów jest ograniczenie ubóstwa energetycznego poprzez renowację mniej efektywnych budynków. Chodzi o to, aby podwoić tempo renowacji budynków, skupiając się przede wszystkim na tych o najgorszych warunkach energetycznych. Szacuje się, że poprawa izolacji termicznej mogłaby obniżyć koszty energii w najbardziej narażonych domach o 50%.
W październiku 2021 r. Komisja Europejska wprowadziła zestaw dodatkowych środków mających zaradzić problemowi wzrost cen energii, takie jak bezpośrednia pomoc dla konsumentów i przedsiębiorstw w celu zmniejszenia obciążeń związanych z rachunkami za energię.
Niedawno, w 2024 r., Społeczny Fundusz Klimatyczny w UE, co umożliwi uruchomienie ponad 86.700 miliarda euro na finansowanie działań pomagających obniżyć koszty energii w domach najbardziej bezbronnych. Fundusz ten będzie miał kluczowe znaczenie, jeśli chodzi o pomoc państwom członkowskim we wdrażaniu planów poprawy warunków energetycznych, zwłaszcza w odniesieniu do ogrzewania i ustalania cen emisji dwutlenku węgla w transporcie.
Inicjatywy i pomoc międzynarodowa
Istotną rolę odgrywa także współpraca międzynarodowa. Schneider Electric we współpracy z organizacją pozarządową Ashoka uruchomiła program „Innowacje społeczne w walce z ubóstwem paliwowym”, w celu identyfikacji i wspierania innowacyjnych propozycji przeciwdziałających ubóstwu energetycznemu poprzez przedsiębiorczość społeczną.
Tego typu inicjatywy są kluczem do znalezienia zrównoważonych rozwiązań, takich jak instalacja systemów energii odnawialnej, poprawa izolacji termicznej w domach i promowanie efektywności energetycznej w urządzeniach gospodarstwa domowego.
Gromadzenie i monitorowanie danych
Gromadzenie danych stanowi podstawowy filar walki z ubóstwem energetycznym. Aby wdrożyć skuteczną politykę, ważna jest znajomość obszarów, w których problem jest najpoważniejszy. Kraje takie jak Hiszpania i Portugalia wyróżniają się jako najbardziej dotknięte, co doprowadziło do wprowadzenia określonych polityk społecznych, takich jak energetyczna premia społeczna, która oferuje zniżki dla gospodarstw domowych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji.
Pomiar ubóstwa energetycznego jest jednak złożony, ponieważ zależy nie tylko od samych wydatków na energię, ale także od kontekstu społeczno-gospodarczego. Rządy zaczęły wdrażać różne wskaźniki, niektóre oparte na relacji wydatków na energię do dochodów, a inne na subiektywnym postrzeganiu przez gospodarstwa domowe odpowiedniej temperatury w ich domach.
El Centrum Doradztwa UE ds. Ubóstwa Energetycznego opracowała narzędzia takie jak EPAH ATLAS – platforma internetowa, która umożliwia władzom lokalnym dostęp do danych i przykładów dobrych praktyk w całej Europie, ułatwiając koordynację wysiłków na poziomie regionalnym i lokalnym.
Władze lokalne odgrywają kluczową rolę w tym procesie, ponieważ mogą wdrażać środki dostosowane do specyfiki każdego terytorium, takie jak poprawa infrastruktury, reformy energetyczne lub programy uświadamiające i szkoleniowe w zakresie efektywności energetycznej.
Pomimo tych wszystkich wysiłków walka z ubóstwem energetycznym w dalszym ciągu stanowi duże wyzwanie, zarówno ze względu na zmienność czynników je wywołujących, jak i nierówności w warunkach energetycznych pomiędzy krajami.
W ciągu ostatniej dekady ubóstwo energetyczne dotknęło miliony Europejczyków, zarówno w krajach o zimnym klimacie, jak i w krajach, w których lata są wyjątkowo gorące. Cel, jakim jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych przy jednoczesnym zapewnieniu osobom najbardziej bezbronnym dostępu do niedrogiego źródła energii, pozostaje walką nie tylko społeczną, ale także środowiskową.